Giai thoại chuyện tình Hồ Xuân Hương

THẠCH LIÊN THIÊN

Hồ Xuân Hương, bà chúa thơ nôm, cũng là bà chúa của sự kiêu ngạo, khinh bạc ( hay ít nhất thì bà cũng muốn người ta nghĩ về bà như vậy). Bà chúa đó không chỉ một lần không thèm nhìn thẳng mà chỉ “liếc mắt trông ngang” với các đấng mày râu. Càng không phải một lần bà chỉ tay day mặt vào “phường lòi tói” ở đời. Ấy vậy mà cũng chính bà chúa đó một lần (có lẽ là duy nhất), phải thật lòng khen ngợi một bài thơ và sau bài thơ đó là một con người , là tuyệt bút, là tài hoa…
Đó là mùa đông năm Bính Tuất (?), nhân mùa thi Hương, Cổ Nguyệt quán được Hồ Xuân Hương mở ra để đón tiếp văn nhân tài tử khắp Bắc Hà(???).
Quán mở ra cũng đã khá lâu mà khách ra vào ngày càng thưa thớt. Có lẽ các “thầy khóa” biết mình biết người (dù chỉ mới nghe) nên tránh xa. Một vài chú “dê cỏn buồn sừng” lúc đầu cũng nhắm nhe húc vào nhưng nhận ngay ra không phải là “dậu thưa” mà là tường đá có thể gãy sừng như chơi thì la hoảng, chạy dài.
Thế rồi buổi sáng cận kề ngày thi, giữa lúc chủ quán và hai nữ tỳ đang ngồi chuyện vãn vì vắng khách thì có một người bước vào. Có lẽ vẻ ngoài giản dị nhưng nét mặt khôi ngô tuấn tú đã gây được cảm tình nên lần này đích thân Xuân Hương ra đón khách:
- Thưa, tiên sinh dùng gì?
Khách nói ngay:
Tôi là người phương xa đến, được nghe “Cổ Nguyệt quán” có lệ phải làm một bài thơ trình lên thay lễ nhất kiến, điều đó có đúng không?
Lại một chú dê con nữa chăng?- Hồ Xuân Hương nghĩ thầm- khẽ thở dài, nàng cười nhếch mép:
- Đành rằng lệ quán thì như thế, nhưng nếu tiên sinh chỉ đến để… uống rượu thì không kể…Vả lại, quán tôi lúc này đang vắng khách lắm.
Chẳng hiểu có nhận ra sự mỉa mai đến cay độc đằng sau câu nói của chủ quán hay không mà khách vẫn tỉnh như thường.
- Tục hay không nên bỏ, lệ cũ chẳng nên thay. Vả lại tôi đến đây không phải chỉ để uống rượu, nên dù bất tài cũng xin được y cựu.
- Vâng, nếu thế thì hay lắm, xin phép được kêu chúng chuẩn bị. Các em đâu, chuẩn bị văn phòng tứ bảo cho tiên sinh đây nhé.
Giấy bút được đưa lên.
- Xin quán chủ cho đề!
- Ồ không! Xin tiên sinh hãy tự chọn lấy thì hơn. Còn nếu tiên sinh muốn, tôi xin có một lời coi như gợi ý vậy thôi. Xin cứ lấy hoàn cảnh giữa hai ta mà làm đề.
Nói xong chủ quán lạnh lùng quay gót. Người khách hơi nhíu mày, có lẽ chàng đã ý thức được sự hóc hiẻm của đề ra.
- Hoàn cảnh giữa ta và nàng… Nàng muốn nói gì đây (!).
… Khá lâu, bỗng ánh mắt chàng bắt gặp dãy núi Ba Vì xa xa đang bị sương mù ban mai mùa đông che phủ như ẩn như hiện. Một tứ thơ chợt đến, sau một lúc suy nghĩ chàng cầm bút, thấm mực, viết nhanh lên tờ hoa tiên.
Thiên thạch nguyên lai bản thậm huyền
Nhất triêu vân vũ thạch liên thiên…
Nhưng rồi lâu lắm, chàng vẫn không hạ bút viết tiép được. Mải cấu tứ bài thơ chàng không hề biết rằng một trong hai cô hầu gái đã nhẹ bước tới gần, lén nhìn qua vai chàng vàtrở lại nói gì với cô chủ mà ba người, cả chủ lẫn tớ đều xuýt xoa. Chang càng không biết họ đã bàn bạc thêm những gì, chỉ đến khi cô hầu gái trở lại bàn, cất tiếng:
- Thưa tiên sinh!
Chàng mới như chợt tỉnh:
- Cô nương bảo gì ạ?
Cô hầu hơi mím môi nhưng vẫn không dấu được nụ cười nửa như tinh nghịch, nửa như diễu cợt :
- Cô tôi bảo ra thưa với tiên sinh, nếu không thể làm được ngay thì đưa về nhà làm tiếp kẻo ngồi đây lâu bất tiện…
Aùnh mắt người khách như tối lại nhưng chàng vẫn im lặng.
- Cô tôi còn bảo rằng... - cô hầu ngừng lời, mặt bỗng đỏ lên rồi nói rất nhanh - Nếu tiên sinh không làm được bài thơ ấy thì thôi, đừng cố quá kẻo lỡ ra có chuyện gì thì khốn…
Nói xong cô chạy nhanh trở vào, mặt vẫn đỏ bừng như cố nén tiếng cười cứ chờ dịp vỡ oà ra.
Aùnh mắt người khách tối thêm, chàng mím môi: “Quá lắm!”. Nhưng rồi nét mặt chàng bình tĩnh lại dần, hình như chàng đã hiểu ra mình đang ở đâu và cô chủ quán này là ai. Mà như thế việc vừa rồi có chi là lạ, nếu không như thế mới thật là lạ chứ.
Chợt mỉm cười ranh mãnh như có điều chi thật thích thú, chàng cúi xuống viết nhanh hai câu còn lại của bài thơ rồi bước vội ra khỏi quán chẳng chào ai.

* * *

Hồ Xuân Hương cầm tờ hoa tiên trên có bài thơ của người khách mà cô hầu mới đưa lại, nàng lẩm nhẩm đọc:
Thạch liên thiên
Thiên thạch nguyên lai bản thậm huyền
Nhất triêu vân vũ thạch liên thiên
Bổ thiên thạch hữu kỳ công tại
Thiên thạch tương liên tự cổ truyền
Tạm dịch:
Đá kia thật cách xa trời
Mây mưa một sớm, đá- trời liền nhau
Vá trời đá giữ công đầu
Đá- trời vốn đã liền nhau tự nào
Một lúc thật lâu, nàng bỗng nói lên thành lời, giọng trầm xuống như thẫn thờ:
Tài hoa, quả là tài hoa. Đứng là hoàn cảnh giữa ta và chàng…Chuyện trai gái mà không hề có một lời về trai gái, chuyện thông tục mà lời thơ mới thanh nhã làm sao. Mỗi chữ một câu đều quyện chặt vào đề mà không hề để lộ đề, vẫn ý tại ngôn ngoại như thường. Đứng là tuyệt bút, có lẽ thủ khoa kỳ này về tay chàng chăng?
Quả thật khoa thi năm ấy, Trần Phúc Hiển - yên người khách và cũng là tên ông phủ Vĩnh Tường sau này - chiếm giải nguyên. Có người nói rằng chuyện tình của đôi văn nhân tài nữ ấy đã bắt đầu bằng giai thoại bài thơ “ Thạch liên thiên” này.
DƯƠNG SINH